نعت --- پیر فضل گجراتی

 نعت

(پیر فضل گجراتی)

محمد ﷺ دی جہان اندر نہ جے جلوہ گری ہوندی
ہنیرا ہر طرف رہندا نہ کدھرے روشنی ہوندی

شمع جے کر ہدایت دی نہ مکّے وچ بَلی ہوندی
ڈرونی موت نالوں بندیاں دی زندگی ہوندی

محمد ﷺ دا نہ پہلاں نور جے کر سرجیا ہوندا
نہ چن دی چاننی نہ تاریاں دی دل کشی ہوندی

محمد ﷺ جے حمایت بیکساں دی وچ کھلوندے نہ
کدے نہ دُور درداں ماریاں دی بیکسی ہوندی

نمونہ دُنیا نے بݨ جاݨا سی اوڑک حہنم دا
میسر آپ دی دُنیا نوں جے نہ رہبری ہوندی

محمد مصطفی ﷺ جے نہ شفیع المذنبین ہوندے
گہنگاراں دی محشر وچ رہائی نہ کدی ہوندی

جے جگ اُتے اُجالا والضّحیٰ دا فضل ہوندا نہ
جہالت دُور کِنج ہوندی ، کوِیں رد تیرگی ہوندی

پنجابی ساہِت وچ واراں تے جنگ نامے

پنجابی ساہِت وچ وار کیہ اے؟ 

وار: بہادری دا قِصّہ ۔ ایہدیاں پَوڑیاں نشانی تے سرکھنڈی چھند ہوندیاں ہن۔ جیویں:
نادر دی وار ، چٹھیاں دی وار ، جیمل فتے دی وار
سوما: بول تے تول ، علامہ یعقوب انور ، صفحا 65

وار: پنجابی شاعری دی ایہہ اِک بہوں پرانی صنف اے۔ ایہہ اِک اجیہی نظم اے جہیدے وچ کِسے بہادر تے جنگجو دی بہادری تے لڑائی نوں بیانا جاندا اے۔ اجیہی نظم نوں ہندی وچ راسو ، یونانی وچ اوڈ ، عربی وچ رزمیہ تے فارسی وچ جنگ نامہ کہیا جاندا اے۔ وار دے بند نُوں پوڑی آہندے نیں۔ 
سوما: پنجابی دا اپنا عروض ، صدیق تاثیر ، صفحا 61 

وار اک اجیہی لَمّی نظم نُوں آکھیا جاندا اے پئی جہدے وچ گھبرو جنیاں دی بہادری تے اوہناں دے کارنامیاں نوں بیانیا جاوے۔
سوما: قصہ کاری ، ڈاکٹر میاں ظفر مقبول ، پنجاب انسٹیٹیوٹ آف لینگوئج ، آرٹ اینڈ کلچر ، صفحا 87 

وار دی شاعری وچ سُورمیاں دے جَس گائے جاندے نیں ، دیس پیار دی جوت جگائی جاندی اے اَتے آوندیاں پِیہڑیاں لئی وڈکیاں دے کارنامے سانبھ کے رکھے جاندے نیں۔

سوما:جنگ ہند پنجاب ، مرتب محمد آصف خان ، صفحا 71
 

عالماں دے اِک دھڑے دا وِچار ہے کہ لفظ "وار" سنسکرت دے دھاتُو (root) "ور" وچوں نکلیا ہے۔ جس دے معنی وار کرنا ، وَیر کڈھنا ، وارے جانا وغیرہ ہن۔ دُوجے دھڑے دی جاچے ایہہ لفظ سنسکرت دے "ورِت" دھاتُو وچوں نکلیا ہے جس دے معنی بیان کرنا ہن۔ ایسے توں ای اگانہہ ہور لفظ جیوں وارتک (نثر) ، وارتالاپ (مکالمہ) ورنن (بیان) وغیرہ نِکلے ہن۔

جنگ نامہ:

 جنگ نامہ وار دی طرحاں جنگ دی شاعری اے۔ ایس وچ عام طور تے امام حسین تے یزید دی لڑائی، واقعہ کربلا دا ذکر ہوندا ہے۔ جنگ نامہ دی روایت فارسی توں پنجابی وچ آئی۔  کاہن سنگھ نابھا نے جنگنامے نوں "لڑائی دی کہاݨی دا گرنتھ" کہیا تے ایہنُوں وار نالوں بوہتا وَکھ نہیں کیتا۔

 مشہور واراں تے جنگ نامے

(الف) واراں
آنند پور دی وار ، رام سنگھ
امام حسین دی وار ، شاہ چراغ
بار دی وار ، نجم حسین سید
تارو سنگھ دی وار ، ہرندر سنگھ روپ
تعلق شاہ دی وار ، امیر خسرو
جٹّاں دی وار ، سِدھ جین
جٹاں دی وار ، میر لگام
جیمل فتے دی وار ، تارا چند گجراتی
جیمل فتے دی وار ، نارائن سنگھ
چٹھیاں دی وار ، پیر محمد
چنڈی دی وار ، گورو گوبند سنگھ
داؤد بادشاہ دی وار ، اُستاد ہمدم
داؤد بادشاہ دی وار ، ماہی کمبوه
دُلّے دی وار ، نجم حسین سید
ڈھول بادشاہ دی وار ، ماہی کمبوه
دیوان الف خان دی وار ، نعمت خاں جان
راجہ رام سنگھ دی وار ، کیشو داس
راجہ شیر سنگھ دی وار ، نہال سنگھ
رانی صاحب کور دی وار ، پروفیسر موہن سنگھ
سردار مہاں سنگھ دی وار ، ہاشم شاہ
سکھاں دی وار ، محمد آصف خاں ، ماہنامہ "پنجابی ادب" لہور ، مارچ 1966ء
سید دی وار ، مشتاق صوفی
شام سنگھ دی وار ، ہوندر سنگھ روپ
غدر دی وار ، نامعلوم (بحوالہ ، پراچین جنگ نامے ، مرتب شمشیر سنگھ اشوک)
کِلّی دی وار ، پروفیسر موہن سنگھ
مظفر خاں دی وار ، نامعلوم
ملتان دی وار ، سوبھا بلوچ
ملتان دی وار ، نجم حسین سید
مُنکھ دی وار ، ہوند سنگھ روپ
نادر شاہ دی وار ، نجابت کوی
ہری سنگھ نلوه دی وار ، سہائی سنگھ
ہری سنگھ نلوه دی وار ، قادر یار

(ب) جنگ نامے
جنگ سِنگھاں تے فرنگیاں دا ، مٹک
جنگ نامہ احمد ، حامد شاہ عباسی
جنگ نامہ احد ، احمد یار مرالوی
جنگ نامہ امام حسین ، پیر محمد کاسبی
جنگ نامہ امام حسین ، شاہ جہان مقبل
جنگ نامہ امام حسین ، حافظ برخوردار رانجھا
جنگ نامہ امام علی الحق ، حاتم علی ڈسکوی
جنگ نامہ امام علی الحق ، میاں غلام مصطفىٰ
جنگ نامہ امامین ، محمد بوٹا گجراتی
جنگ نامہ امیر حمزہ ، امام بخش
جنگ نامہ امیر حمزہ ، سعید علی شاہ
جنگ نامہ بدر ، احمد یار مرالوی
جنگ نامہ بھنگانی ، نا معلوم (بحوالہ پراچین جنگ نامے ، مرتب شمشیر سنگھ اشوک)
جنگ نامہ چترال ، صوبیدار ودھاوا سنگھ
جنگ نامہ چترال ، کیہر سنگھ
جنگ نامہ چترال ، مستری گو پال سنگھ
جنگ نامہ چمکور صاحب ، موہن سنگھ گھکے والی
جنگ نامہ حسن حسین ، جان محمد
جنگ نامہ حضرت علی ، کریم بخش بدر
جنگ نامہ حضرت علی ، عظیم
جنگ نامہ حضرت علی ، محمد اعظم
جنگ نامہ حضرت علی ، مولوی محمد حسین
جنگ نامہ خندق ، احمد یار مرالوی
جنگ نامہ دِلّی ، خزان سنگھ
جنگ نامہ رسولِ کریم ، امام دین
جنگ نامہ زقوم ، میاں عمر دین
جنگ نامہ زیتون ، امام بخش
جنگ نامہ زیتون ، امیر بخش
جنگ نامہ زیتون ، شیر محمد نذر
جنگ نامہ سردار ہری سنگھ ، رام دیال
جنگ نامہ زین العرب ، اکبر علی شاہ قانون گو
جنگ نامہ سری گورو گوبند سنگھ ، انی رائے
جنگ نامہ شاہ مندود تے سلیمان پیغمبر ، کبیر فقیر
جنگ نامہ کابل قندھار ، شیام سنگھ کرم سنگھ
جنگ نامہ کابل ، کرم سنگھ لاہوری
جنگ نامہ کربلا ، امیر علی جالندھری
جنگ نامہ لاہور ، کاہن سنگھ بنگہ
جنگ نامہ مالا کنڈ ، مستری گو پال سنگھ
لاہور دی خانہ جنگی ، نامعلوم (بحوالہ پر اچین جنگ نامے ، مرتب شمشیر سنگھ اشوک)
وڈا جنگ نامہ ، امیر علی شاعر
وڈا جنگ نامہ گورو گوبند سنگھ ، گوکل چند وید

(ج) کُجھ ہور
بھیرا سری گورو گوبند سنگھ جی کا ، نا معلوم (بحوالہ پراچین جنگ نامے مرتب شمشیر سنگھ اشوک)
پنتھ پر کاش ، گیانی کالا سنگھ
تیغ خالصہ ، گیانی کرتار سنگھ کلاس والیا
داستان امیر حمزه ، مولوی غلام رسول
دسمیش درشن ، ودھاتا سنگھ تیر
روضۃ الشہدا ، میاں رُکن دین
شاہنامہ کربلا ، دائم اقبال
شاہ نامہ ، مولوی نظر محمد
شہادت نامہ ، علم دین
شہادت نامہ امام قاسم ، گھسیٹا کاسبی
شهيد بلاس ، گیانی کالا سنگھ
شهيد بلاس ، شاه سنگھ
غزوات اسلامیہ ، مولوی ولی محمد
فتح نامہ ، بھائی دیال سنگھ
گلزارِ حسین ، مولوی محمد حسین
گلشن شہادت ، غلام نبی حسینی
واقعہ شہداء ، خورشید عالم

 

سوما: جنگ ہند پنجاب ، مرتب : محمد آصف خان ، عزیز بک ڈپو ، اردو بازار ، لاہور ، 1972ء

سیدنا امام حسین علیہ السلام --- باغ حسین کمال

سیدنا امام حسین علیہ السلام

 

   (باغ حسین کمال)

 

دل میرا اے غم سمندر ، اکھ اے اَتھرو مالا

چیتے آیا اے اَج مینوں واقعہ کربل والا

سیس کٹاونا ، کنبہ کہاونا ، واہ واہ رِیت بنائی
لُٹ لُٹا کے دنیا تائیں دِتا درس نرالا

شاہ دے لہو نال سِجِّی ریت چوں نور مشالاں بَلیاں
سچ دا متھا لاٹاں مارے جھوٹھ دا اے منہ کالا

کیہہ توفیق کراں جے تیری میں تعریف وِچارا
میرا تھانواں بُہتا ای نِیواں تیرا رتبہ بالا

رَکھ مثال حسینی ساہمنے سر دی بازی لایئے
حق سچ دا تاں جھنڈا چایئے باغ حسین کمالا

بینت چھند

 بینت چھند:

بینت چھند بارے محمد آصف خاں ہوراں دا آکھنا ایہ ہے پئی بینت چھند فارسی توں چھندا بندی وچ آیا تے ایہنوں سبھ توں پہلاں نصیحت نامہ وچ ورتیا گیا۔ جو 20 ماتریاں دا اے ، بعد دے شاعراں نے ایہدے ماتریاں دی گنتری نوں ودھایا۔  

مقبل تے وارث شاہ نے بینت چھند نوں چالھی 40 ماتریاں تیک اپڑا کے ایہدی شان ودھا دِتّی۔ 

بینت چھند وچ 38 توں 42 تیک ماتریاں دی گھل ملدی اے۔ 

بینت چھند قصیاں تے کہانیاں لئی ورتیا جاندا رہیا اے بعد وچ دوجیاں صنفاں جیویں سی حرفی ، چو برگہ ، غزل تے نظم لئی ایس چھند نوں شاعراں نے ورتیا اے۔ 

غلام یعقوب انور ہوراں دا آکھنا ایہ اے پئی بینت چھند دی ہر تُک دے انت اُتے گورو ہوندا اے۔

بینت چھند وچ رچی استاد وفا دی غزل دے دو شعر ویکھو:

بُلبل قفس وچ آکھے خداوندا ! چمن ول پئی بجلی چمکدی اے
میں غریب دے اُجڑے آہلنے تے پیاں ہون نہ کِتے چنگاریاں نیں
شمع شام نوں کدی جے وہندیوں توں قابلِ دید سی سوز پروانیاں دا
پچھوں لاش دے اتھرو کیرنا کیہ ہُن بے فائدہ تیریاں زاریاں نیں
 

سوما: مڈھلی پنجابی گرامر ، ڈاکٹر ارشد محمود ناشاد ، پنا / صفحا / ورقا 277

غفلت نامہ --- شاہ مراد خانپوری

 غفلت نامہ

(شاہ مراد خانپوری)
 (تریخ پیدائش: مغل بادشاہ شاہجہاں دے دور حکومت وچ خانپور چکوال وچ جمے ، تریخ وفات: 1114 ھجری بمطابق 1702عیسوی[1]) 

سُتّا ہیں تاں جاگ بندیا غافلا
آ تماشا ویکھ چلیا قافلا

سُتّا ہیں تاں جاگ بندیا عاصیا
اپنا آپ سنبھل کوسنگ نہ جاسیا

سُتّا ہیں تاں جاگ وت نہ آوسیں
اپنا کم سنوار پچھوتاوسیں

سُتّا ہیں تاں جاگ رب جپ رات نوں
رب پُچھیسی عمل نہ کہ ذات نوں

سُتّا ہیں تاں جاگ بوہتا سووسیں
ہو نہ اتنا شاد بوہتا رووسیں

آ تماشا ویکھ اِس سنسار دا
کر لے سودا زُود اِس بازار دا

شاہ مراد آ ویکھ وقت صباح دا
مرغ کوُکن یاد نام اللہ دا

سوما: پنجابی اختیاری نوویں دسویں جماعت لئی ، صفحا 52
پنجاب کریکولم اینڈ ٹیکسٹ بُک بورڈ ، لاہور

[1] کلام شاہ مراد خانپوری مرتب انور بیگ اعوان ، بزم ثقافت چکوال

کافی --- پروفیسر باغ حسین کمال

 کافی
کُجھ ٹُر گئیاں کُجھ ٹُر ویسن
مینڈی وی کَل واری

پَچھّی مینڈی خالم خالی
بݨی مصیبت بھاری

قول قراراں والی گل چا
من چوں میں وساری

ربّا بھُل ہوئی میرے کولوں
کردی آں ہن زاری

مرشد کامل جنہاں پھڑیا
ڈُبی بیڑی تاری

عرش معلّیٰ باغ کمالا
اوہناں اک اُڈاری
پروفیسر باغ حسین کمال رحمۃ اللہ علیہ

پنجاب دی پہلی ونڈ

پنجاب دی پہلی ونڈ
(عامر ظہیر بھٹی)

میرا پنجاب صرف اک واری ہی نہیں ونڈیا گیا۔ پنجاب-دشمن طاقتاں نے ایہنوں کئی کئی واری ونڈیا ہے۔ اج پنجابیاں نوں پنجاب دی نِری اِکّو ونڈ دا ہی پتا ہے۔ 1947 وچ ہوئی پنجاب دی خونی ونڈ، جیہڑی ہندستان دی نہیں سگوں (بلکہ) پنجاب دی ہی ونڈ سی۔ پنجابیاں نوں ایہ ونڈ شائد اس کرکے چیتے (یاد) ہے پئی اس ونڈ دے سٹے وچ پنجابیاں نوں اپݨی مٹی چھڈّ کے، اپݨے گھر بار چھڈّ کے، اپݨیاں زمیناں تے جائداداں چھڈ کے اک اجنبی پرائے دیس ول نوں دھک دتا گیا سی۔ پنجابیاں نوں ایہ ونڈ اس کرکے وی نہیں بھلݨی پئی اس ونڈ وچ لوکاں اپݨیاں پیاریاں دی موت اتے وچھوڑے نوں اپنیاں اکھاں نال ڈٹھا سی۔ ونڈے گئے پرواراں (خانداناں) دے بزرگاں نے اس ونڈ نوں آپ ہنڈایا ہے اپنی جان، مال اتے پُت گنوا کے۔ پر افسوس دی گل ایہ ہے پئی پنجابیاں نوں پنجاب دیاں کیتیاں گئیاں ہور ونڈاں بارے اُکا کوئی پتا نہیں۔ ہو سکدا ہے پئی پنجابیاں نوں پنجاب دیاں ایہناں ونڈاں بارے جانکاری اس کرکے نا ہووے پئی ایہناں ونڈاں وچ پنجابیاں نوں کڈھیا یا وڈھیا نہیں گیا۔ سگوں (بلکہ) ایہ پنجاب دیاں ونڈاں چپ چپیتے ہی ہو گئیاں۔ پنجاب دیاں ایہناں ونڈاں وچ نا تے کوئی پنجابی پھٹڑ ہویا تے نا ہی کسے پنجابی دا گلا وڈھیا گیا۔ میں اج تہاڈے نال پنجاب دی ہوئی پہلی ونڈ بارے کجھ گلاں سانجھیاں کرنا چاہندا ہاں اتے آس کردا ہاں پئی پورے جگ وچ وسدے پنجابی پنجاب دیاں ہوئیاں ساریاں ونڈاں دے دناں نوں "کالے دن" کرکے مناؤݨ گے تاں جو ساڈے پنجابی بھیناں بھراواں اتے آؤݨ والی پنجابی نسل نوں پتا لگے پئی پنجاب کی سی اتے پنجاب نال کی واپری۔

پنجاب دیاں ہوئیاں ساریاں ونڈاں نے ہی پنجاب، پنجابی اتے پنجابیت نوں نقصان پہنچایا ہے۔ پنجاب دیس دی ایہ پہلی ونڈ 1901 وچ اودوں ہوئی سی جدوں پنجاب دے ایہ علاقے جیہڑے افغانستان دے بارڈر نال لگدے سن پنجاب توں کٹ کے وکھ کر دتے گئے۔ اودوں ایہ نِرے چھ ضلے ہی سن پر ہن ایہ 8 ڈویژن بݨ گئے ہن اَتے ہر ڈویژن وچ کئی کئی ضلے ہن۔ پنجاب دی ایہ پہلی ونڈ انگریز دے ہتھوں ہوئی۔ انگریز نے ایہ ونڈ کیوں کیتی؟ اس لئی پئی انگریز موجب پنجاب ہندوستان دا سبھ توں وڈا صوبا سی اَتے انگریزاں لئی دلی توں لے کے پشور توں اگیرے افغانستان دی سرحد تیکر کھلرے پنجاب دی سامبھ سمبھال اؤکھا کم سی۔ انگریزاں نے پنجاب توں وکھ کرکے نویں بنائے اس صوبے دا ناں North-West Frontier Province رکھیا۔ انگریزاں نے صرف اتھے ہی بس نہیں کیتا سگوں اس نویں بݨے صوبے وچ بولی جاندی پنجابی دا ناں وی بدل دتا۔ہن ایہناں ضلیاں دی بولی "ہندکو" اکھواؤندی ہے۔ اتھوں دی بولی نوں ایہ ناں دے کے پنجاب نال ایہدی جُڑت اُکا ہی مُکا دتی گئی۔اس صوبے دی راجدھانی "پشور" پنجابی بولی دا گڑھ رہیا ہے۔ انج تے اج پشتو اس صوبے دی وڈی بولی بݨ چکی ہے پر مزے دی گل ایہ ہے پئی پشتو بولی بولݨ والا اِک وی بندا 1947 توں پہلاں پشور شہر وچ نہیں سی رہندا۔ انگریز راج سمیں اَتے اس توں پہلاں وی پشور شہر دے دروازے سن، تے شہر بہت وڈی تے اچی فصیل دے اندر بند سی۔

شہر دے دروازے سویرے کھولھے جاندے اتے شاماں پین ویلے شہر دے سارے دروازے بند ہو جاندے۔ ایہناں دروازیاں اگے سپاہی کھلو جاندے جہڑے ساری رات پہرا دیندے۔ شہر وچ کوئی اک وی پشتو بولݨ والا گھر نہیں سی۔ پٹھان اتھے آؤندے دنے مزدوری کردے تے شام نوں ہنیرا پین ویلے شہر چھڈّ کے چلے جاندے۔ ایہناں نوں شہر وچ رہݨ دی اجازت نہیں سی ہوندی۔ مزدوری وچ ایہ لوک پشوریاں دے گھراں وچ پانی بھردے، رسے وٹدے، لکڑیاں دلدے تے منجیاں پیڑھیاں دی اُنائی کردے ہوندے سن۔ شام ویلے سپاہی ایہناں نوں شہر چوں کڈھ کے شہر دے دروازے بند کر دیندے۔ایہ پٹھان خیبر دیاں پہاڑیاں وچ اپݨے پنڈاں نوں چلے جاندے۔ 1947 تیک ایویں ہی چلدا رہیا۔ پر جدوں ونڈ مگروں اس سرحدی صوبے دا پہلا مکھ منتری (وزیر اعلی/chief minister) "خان عبدالقیوم خان" بنیاں تاں اُس نے سوچیا پئی ایہ اسیں ایہناں پٹھاناں نال کی کردے ہاں۔ ایہ وی مسلمان ہن اتے اسیں وی مسلمان ہاں۔ ایہ ساڈے بھرا ہن، اسیں ایہناں لئی دروازے کیوں بند کر دیندے ہاں، دروازے کھولھ دیو، ایہناں نوں شہر پشور وچ آؤݨ دیو، مکان خریدݨ دیو۔ سو اس طرحاں پشتو بولݨ والے اَتے پٹھان اس شہر وچ وڑے۔ ایہناں دا پشور شہر وچ آؤن دا دوجا کارن ایویں بݨیا پئی ونڈ توں پہلاں پشور شہر دا سارا کاروبار ہندوآں اتے سکھاں کول سی۔ ایہناں نے اپݨیاں دکاناں تے گوداماں وچ کم کرن لئی پٹھان منڈے رکھے ہوئے سن۔ جدوں 1947 دی ونڈ ہوئی تاں پشور دے ہندوآں اتے سکھاں نوں اپنے ٹبراں سنے (نال) اچن-چیت (اچانک) بھارت ول نوں بھجݨا پیا۔ پچھے ایہناں پٹھان ملازماں نے دکاناں گوداماں اُتے قبضا جما لیا اَتے سیٹھ بݨ بیٹھے۔ ایہ لوک ہولی ہولی شہر اُتے اِنا چھا گئے پئی اصل پشوری کِدھے گواچ گئے ہن۔ اج پاکستان دے کسے وی پنجابی کولوں پشور بارے پچھو تاں ایہ ایہی کہے گا پئی پشور پٹھاناں دا شہر ہے اتے اتھے پشتو بولی بولی جاندی ہے۔

پر شہر دے اندر محلیاں وچ جا کے اتھوں دی اپݨی بولی "ہندکو" سُݨی جا سکدی ہے، جہنوں تسیں کسے قیمت تے پنجابی نالوں نکھیڑ نہیں سکدے۔ اتھوں دے اصل واسی اپنے آپ نوں پشوری اکھواؤنا پسند کردے ہن جدوں پئی پشتو بولݨ والے ایہناں نوں شہریئے کہندے ہن تے ایہناں نوں چنگا نہیں جاݨدے۔ اتھے پنجاب نال ٹٹن پاروں پنجاب دا رنگ ہن پھکا پے چُکیا ہے۔ کہندے ہن پئی پشور پنجاب دا ہی اِک رنگ سی۔ اتھوں دیاں دکاناں وچ پنجاب وانگ پگاں تے کھسے وکدے ہوندے سن۔ پشوری لوکاں دیاں زاتاں اتے گوتاں وی ایہی ہن جو باقی پنجاب وچ ہن۔ پنجابی ناں وی اتھے ملدے ہن جویں "اللہ دتا"۔ پشور دے اک حلوائی دا ناں وی "اللہ دتا" ہے جیہڑا "دتا حلوائی" دے ناں نال مشہور ہے۔ ایہدیاں مٹھیائیاں دی پورے پشور وچ دھم ہے۔ پشور دا ایہ پنجابی رنگ ہݨ مٹدا جاندا ہے۔ کارن کئی ہن، جویں پشتو بولݨ والیاں دا نوکری دی تلاش وچ پشور شہر وچ آؤنا۔ اس تو وکھّ اتھوں دی بولی دے مرن دا کارن ہے پٹھاناں نال ویاہ اتے رشتیداریاں دا ودھنا۔ پشوریاں نوں ہن گھروں باہر گلیاں تے بازاراں وچ پشتو ہی بولݨی پیندی ہے۔ کجھ پشوری اپنا پشور چھڈّ کے اسلاماباد چلے گئے اتے کجھ امریکا تے جرمنی جا وسے ہن۔ کہندے ہن پشور شہر دے آلے دوالے 84 پنڈ سن اتے اس علاقے نوں "ٹپا خالصا" کہیا جاندا سی۔

اتھوں دے سارے پنڈاں دی بولی "ہندکو" ہی سی۔ ایہناں پنڈاں وچ پٹھاناں دے آ جان پاروں ہن اتھے پشتو دا راج ہو گیا ہے، پر پھیر وی کجھ پنڈ ہن جتھے اجے وی "ہندکو" ہی بولی جاندی ہے، جویں "وڈ-پگا"(مطلب ہے وڈی پگ والا)، اتے "پخا غلام"(مطلب ہے پکا غلام)۔ پشور صدیاں توں پنجاب دا اک وپارک شہر رہیا ہے۔ گندھارا سویلائیزیشن دا ایہ تاریخی شہر بہت پرانا ہے اتے اس دیاں بنیاداں کئی ہزار سال پرانیاں ہن۔ کدے ایہ پھلاں دا شہر سی۔ پر تاریخ وچ اس شہر دی سبھ توں وڈی صفت وپارک ہوݨ دی ہے۔اسے شہر راہیں پورے ہندستان، نیپال، بھوٹان اتے برما دا کاروبار افغانستان، فارس، ترکمانستان، تاجیکستان اتے آذربائیجان نال ہندا سی۔ سارے وپاری پشور وچ ہی اکٹھے ہندے اتے اتھے ہی اپنا مال ویچ وٹا کے پچھانہ پرت جاندے۔ اتھے بہت وڈا بازار لگدا ہوندا سی۔ شہر دی بولی کیوں جے پنجابی سی ، سو لگدا ہے پئی وپار وی پنجابی راہیں ہی ہوندا ہوئے گا۔ جدوں اتھے وپاری اکٹھے ہندے تاں شروع شروع وچ تاں ہر علاقے تے دیس دا وپاری اپنے دیس دی کوئی کہانی دوجے وپاریاں نوں سنا دیندا پئی ساڈے ادھر تاں اِنج ہوندا ہے۔ پر وقت گزرن دے نال نال اس بازار وچ بیٹھن والے پشوری کہانیاں سن سن کے سِکھ گئے، فیر ایہ دیس دیس دیاں کہانیاں سناؤن لگ پئے۔

ایہ لوک فارسی بھاشا وچ "قصا-خوان" (مطلب قصے کہانیاں سناؤن والے) دے ناں نال مشہور ہو گئے۔ایہناں لوکاں پاروں اس بازار دا ناں ہی "قصا-خوانی بازار" پے گیا۔ ایہ کہانیاں بے-شک پنجابی زبان دا بہت وڈا سرمایا سن پر افسوس دی گل ایہ ہے پئی ایہ کہانیاں ساڈے تک نا پہنچ سکیاں۔ ایہناں وچوں کجھ وِرلیاں وِرلیاں کہانیاں لوکاں نے لکھتی روپ وچ لیاندیاں۔ کجھ پشوری لوک کہانیاں پشور دے کجھ ماں-بولی پیاریاں نے اکٹھیاں کر کے چھاپیاں ہن۔ایہ بہت پیاریاں کہانیاں ہن جہناں وچ کہانی دا ہیرو کابل، بلخ یا بخارے جا کے اتھوں دے راجے دے دربار وچ پشوری رنگ دی پنجابی پیا بولدا ہے تے اگوں اس دیس دے سپاہی، منتری تے راجا آپ وی پنجابی وچ ہی جواب دیندے ہن۔ایہ کہانیاں انیاں سوادلیاں ہن پئی اِنج لگدا ہے جویں افغانستان، فارس، تاجیکستان، ترکمانستان اتے آذربائیجان دا پورا علاقا پنجابی پیا بولدا ہووے۔ایہناں کہانیاں وچ عام سفر دے دوران عام لوکاں نال ڈائلاگ وی ہن جیہڑے سارے دے سارے پنجابی بول رہے ہن۔

اس صوبے دا دوجا وڈا شہر جتھوں دی ماں-بولی پنجابی ہے ایہ ہے "کوہاٹ۔" اتھوں دی بولی دا اُچارن (تلفظ) سگواں اویں ہی ہے جویں کہ ایہدے نال لگدے پنجاب دے اخیرلے ضلے "اٹک" دا۔ "کوہاٹ" شہر دا حال وی پشور والا ہے۔اتھے وی پشتو ہولی ہولی ہندکو نوں کھائی جا رہی ہے۔ایہدے نال لگدا ہے ضلا "بنوں" جہدیاں حداں پنجاب دے شہر میانوالی نال لگدیاں ہن۔ سو اس دی پنجابی دا رنگ وی ایہی ہے جو میانوالی دا ہے، مطلب تھلوچڑی پنجابی۔"بنوں" دے لوک وی ہن پشتو ول ودھ رہے ہن کیوں جے ایہناں نوں گھروں باہر پشتو ہی بولݨی پیندی ہے۔ اس صوبے دے دوسرے ضلیاں وچ "ٹانک"، تے "لکی-مروت" ڈیرا اسماعیل خان دے ودھیرے نیڑے ہن سو ایہناں وچ پنجابی دا "ڈیروی" رنگ بہت اُگھڑواں ہے۔ اس سارے علاقے وچ صرف ایہ بولیاں ہی نہیں ہن سگوں پشتو وی نال نال ہی ہے۔ سو ایہ علاقے وی پشتو دی مار توں بچے ہوئے نہیں ہن۔ اس صوبے دا اکو-اک علاقا ہے جیہڑا اس مار تو بچیا ہویا ہے۔ ایہ ہے "ہزارا"، جہنوں پنجابی عام کرکے "ہری پور-ہزارا" کہندے ہن تاں جے ایہنوں "تخت-ہزارے" توں نکھیڑیا جا سکے۔اتھوں دی بولی دا رنگ سگواں ایہی ہے جو پنجاب دے پرانے شہر ٹیکسلا وچ بولی جاندی ہے۔"ہزارے" دے لوک وی اپنی بولی نوں "ہندکو" ہی کہندے ہن۔ اتھے مینوں اپنے اک دوست دی گل یاد آ رہی ہے جہڑی ایہنے مینوں اک واری سنائی سی۔

گل انج ہے پئی میرے اس دوست دا وڈا بھائی ہزارے دے شہر "ایبٹ آباد" وچ ہوندا سی۔ ایہ اپنے وڈے بھائی نوں ملن پہلی واری ایبٹ آباد گیا۔ آپ ایہ پنڈ دادن خان، ضلا جہلم دا رہن والا ہے۔ایہ مینوں دسن لگا پئی جدوں ایہ پہلی واری ایبٹ آباد اُتریا تاں اگے جان لئی اک ہور گڈی وچ ڈرائیور دے نال والی سیٹ تے بیٹھ گیا۔ ایہ دوست مینوں دسن لگا پئی اتھے ہر کوئی پنجابی ہی بول رہا سی۔ اویں ہی بیٹھے بیٹھے میرے دماغ وچ آیا پئی ایہ علاقا تاں پنجاب توں باہر ہے پتا نہیں اتھے کہڑی بولی بولی جاندی ہے؟ اس نے ڈرائیور کولوں پچھیا پئی اتھے کہڑی بولی بولدے ہن؟ ڈرائیور نے جواب دتا: "ہندکو"۔ ایہ سوچن لگا ایہ پتا نہیں کہڑی بولی ہے۔ اس نے فیر ڈرائیور کولوں پچھیا: "تسیں کہڑی بولی پئے بولدے ہو؟" ڈرائیور نے فیر جواب دتا: "ہندکو۔" ایہ فیر حیران ہو گیا تے سوچن لگا پئی ایہ ڈرائیور چنگا بھلا پنجابی پیا بولدا اے تے کہندا اے اکھے ہندکو بول رہیا ہاں۔ فیر میرے دوست نے اک تیسرا سوال کیتا: "اچھا ایہ دسو میں کہڑی بولی بول رہیا ہاں؟"

ڈرائیور نے جواب دتا: "جی تسیں ہندکو پئے بولدے ہو۔" ایہ جواب سن کے میرے دوست دا ہاسا نکل گیا۔ ڈرائیور نوں آکھن لگا : "یار عجیب گل اے میں تے پنجابی بولنا پیا واں، تے توں ایہنوں ہندکو سمجھی جا رہیا ایں۔ تے توں میرے نال ہندکو پیا بولدا ایں تے میں ایہنوں پنجابی سمجھ رہیا واں۔" دسو بھلا کی فرق ہے ہندکو تے پنجابی وچ۔ سچ ہے پئی ایہ مخول ہے ساڈا اپنی ماں-بولی دے نال۔ اکو جہے لفظ اکو جہا اُچارن (تلفظ)، اکو ہی لفظاولی تے ناں وکھرے وکھرے۔اس مخول نے ساڈا لک توڑ دتا ہے۔ اس مخول نے سانوں دور دور کر دتا ہے۔ پتا نہیں ایہ مخول اساں آپ کیتا ہے اپنے آپ نال یا ساڈے نال کسے ہور نے کیتا ہے؟ اس سوال دا جواب سارے پنجابیاں نوں لبھݨ دی ضرورت ہے۔ پچھے جہے سرکار نے اس صوبے دا ناں بدل کے "صوبا خیبر پختون-خوا" رکھ دتا ہے تاں جو پٹھاناں نوں پچھان مل سکے۔ پر جہناں دی پچھان گواچدی جا رہی ہے ایہناں نوں اپنی کوئی سُرت نہیں ہے۔ 1901 وچ بنے اس صوبے وچ پٹھاناں توں وکھریویں لئی ہزارے دے علاقے وچوں وکھرے صوبے دی منگ دی آواز اٹھی ہے۔ایہ منگ صوبے دا ناں بدلن مگروں اٹھی ہے پر ایہ وکھرے صوبے دی منگ اصل وچ بہت ساریاں ہور ونڈاں نوں ونگار رہی ہے۔ایہ ونڈاں پنجاب، پنجابی اتے پنجابیت نوں ہور کمزور کردیاں جاندیاں ہن۔ اس صوبے وچ ہندکو وچ جو ساہت(ادب،لٹریچر) رچیا گیا ہے ایہدی اک جھلک تہانوں دکھاؤنا چاہندا ہاں۔

ویکھو ایہناں کتاباں دے سرناویں جو اس صوبے دے واسی لکھاریاں نے لکھیاں اَتے جو پنجابی بولی دا سرمایا ہن:
پُھل تے کنڈے، سجرے پھل، پینگھ، سرگھی دیا تاریا، مٹھے ڈنگ، ہسدے وسدے لوک، نکی جہی گل، لیکھ، لفظاں دی جنج، سوچاں دے جگراتے، پیار بھلیکھے، دل دے ہتھوں، سچے رنگ، خاباں دا ونجارا، گانی، دو اتھرو، کل تے اج، راکاپوشی دی چھاں، مینا تے جام، دل دے دکھ ہزار، نویاں راہواں، اٹھواں سُر، پھلاں دا ہار، سچ دا زہر، سچ دے ڈیوے، صبر دا پھل۔ ایہناں کتاباں دے ناواں نوں ویکھو ذرا کی تسیں کہہ سکدے ہو ایہ ساڈی ماں-بولی دیاں کتاباں نہیں ہن۔ایہ سارا ساہت (ادب، لٹریچر) اس صوبے وچ ہی رچیا گیا ہے جہدا ناں اج "خیبر پختون-خوا" رکھّ دتا گیا ہے پر اتھوں دی پنجابی پچھاݨ نوں بہت خطرا ہے۔ ساڈا پنجاب ونڈ دتا گیا، اتھوں دی پنجابی دا ناں وی بدل دتا گیا۔ ایہ پنجاب دی پہلی ونڈ پنجاب دا وی نقصان لیائی اتے پنجابی بولی دا وی۔ اج انی وڈی آبادی اس صوبے دی اپنے آپ نوں پنجابی نہیں کہندی۔جہڑیاں کتاباں اتھے چھپیاں ہن ساڈی ماں-بولی دیاں ایہناں اُتے "ہندکو" کتاباں لکھیا ہویا ہے۔ اتھوں دے لکھاری دی لکھت نا چڑھدے پنجاب وچ پہنچدی ہے اتے نا ہی لاہور تک۔ سو اس ونڈ نے نا صرف پنجاب دیاں حداں گھٹائیاں ہن سگوں پنجابی بولݨ والی ایہ ساری آبادی ہُن پنجابی نہیں رہی۔ ایہدا مطلب ایہ ہویا پئی ایہ صوبا بناؤݨ دے نال پنجابیاں دی گنتی گھٹا دتی گئی۔

آمین --- معین نظامی

 آمین
مولا، واسطے اپݨے سوہݨے نبی تے اوہناں دی نُور نَہاتی آل دے، سانوں دوہیں جہانِیں خیر ای خیر دیویں. اِس جہان وی رَج چَنگیائیاں دیویں تے اگلے جہان وی. اَساں کَملیاں رَملیاں نوں کِتھائِیں وِی کَھڑاپن نہ دیوِیں. سائیاں دی نظر وچ ای رکِھیں. کِدائیں اوہلے نہ ہو ونجانہہ. جے کَھڑاپ گیوسے تے وَت کیہڑا اَوکھ کریسی تے سانوں پیا لَبھسی؟

اللہ سائیاں اپنے چوکھے فضل تے کرم نال اساں نماݨیاں نکمیاں دے اندرلے باہرلے کوڑھ لُکاوِیں، نِکّے وَڈے کوجھ کَجِیں تے دَسّن پُچھن توں وَڈیاں عیباں تے پردے پاوِیں، تیتھوں کجھ وی لُکیا ہویا نئیں، توں رگ رگ وچ وَسدا رَسدا ہیں تے تیرے توں وَڈّا جانی جان کیہڑا اے؟ پالن ہاریا، لوڑ دی تھوڑ نہ دیوِیں، اپنے باہجھوں کِسے دے در دا مُتھاج نہ کرِیں.
پاک پروردگارا، ساڈے سَکھݨے ہَتھ سُکّے نہ موڑِیں، تیرے در تے کدوکے خالی جھولی اَڈّی کھلوتے ہاں، ایہہ ہَنجے ای نہ موڑ چَھڈِیں، تیرے آکھݨ تے تیرے توں تیری جنت پئے مَنگدے ہاں تے تیرے آکھݨ تے تیرے دوزخ دی بھاہ توں ڈر کے پکی پِیڈی خلاصی پئے لوڑیندے ہاں، سانوں جنت دے تے دوزخوں بچا. سانوں اپݨی رضا دی چھاں وِچ رکھ تے اپݨی یاد دی کدھولی توں کدیں وی باہر نہ نکلݨ دیوِیں.
 
رات دیہاڑ بناوݨ آلیا وَن پَوَنّیاں رُتّاں دے مالک ربّا، اپنے پیارے حبیب تے اوہناں دی پاک آل تے سُچے کَھرے بیلیاں تے ساڈے رُوں رُوں دا لَکھ تے کروڑ درود تے سلام اَپڑا جَدَݨ تک ساڈے ساہ وِچ ساہ اے تے اس توں مگروں وی، توں قادر کریم ایں، تیرے اَگّے ایہہ کیہڑی وَڈّی، اوپری تے اَوکھی  گَل اے.

 
معین نظامی
٦- مارچ ٢٠٢٥ء

ہجر ماننا ، وصل دی آس رکھنی ، ودھ ایس توں پیار دے وچ کیہ اے

 ہجر ماننا ، وصل دی آس رکھنی ، ودھ ایس توں پیار دے وِچ کیہ اے
من بھاونی اِک ادا باجھوں ، ہور پتا نہیں یار دے وِچ کیہ اے

خالی سَودیوں نِرا ای بار دانہ ، ایس بھرے بزار دے وِچ کیہ اے
ذرا اپنے آپ نوں کڈھ کے کہو ، تیرے ایس سنسار دے وِچ کیہ اے

جنہوں نال عقیدتاں چُمنے آں ، پتھر نصب دیوار دے وِچ کیہ اے
نھیر کوٹھڑی اندروں نِری سُنجی ، شَے تُدھ دے گھار دے وِچ کیہ اے

اوہدی بانہہ دا ہووسی زور سارا ، ہونی کاٹ تلوار دے وِچ کیہ اے
میں تے کِیڑی وی مار کے نہیں ویکھی ، مزا خورے شکار دے وِچ کیہ اے

بھلا کیہڑا مُک جانا اے سفر اَگّوں ، اساں رہنا مزار دے وِچ کیہ اے
نال گَوہ دے ذرا کُو ویکھیا جے ، رَلیا دُھوڑ غبار دے وِچ کیہ اے

کوئی روندا پیا سُر دے نال خورے ، تُونبے جہے دی تار دے وچ کیہ اے
ایہہ تے میرا ای اندر پیا لُوسدا اے ، سوز اوہدی گفتار دے وِچ کیہ اے

موہ لیندی بخاریا ! دِل جیہڑی ، فن نہیں کوئی ہور ای شے ہُندی
ڈُبّا حیرت دے وِچ پیا سوچنا واں ، ہندا خورے فنکار دے وِچ کیہ اے

 

(سوما: دیوان تنویر بخاری ، تنویر بخاری، پنا 187)

اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

 مُحمّد

 
اُہ بی آمنہ دا دُلارا مُحمّد
اُہ عرشاں دا اُچّا ستارا مُحمّد
ہے قدرت دے رُخ دا نظارا مُحمّد
دوعالم دے کولوں نیارا مُحمّد
اُہ محشر دے دن دا سہارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

غریباں دا مولا یتیماں دا والی
مُزّمل دی کملی ہے موڈھے تے کالی
بھلے دا حمیتی گناہیاں دا پالی
اُہدی شان اُچّی اُہدا رتبہ عالی
شفاعت دا نوری پوہارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

اُہ پاپاں تے ظُلماں دے نقشے مٹا دے
اُہ شِرکاں نوں ڈوبے تے پتھر ترا دے
اُہ رُکھاں تے روڑاں نوں کلمہ پڑھا دے
تے چن ٹوٹے ہو ہو کے پیراں وچ آوے
جے اُنگلی دا کر دے اشارہ مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

جو وحدت دا ساگر پیا موجاں مارے
مہانے بھی لا لا کے ٹُبیاں نے ہارے
تُلا بھی نہ ملدا نہ لبھدے کنارے
جے کلمے دی کشتی بنا دیں پیارے
دکھا دے گا تینوں کنارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

ترانہ اُہ وحدت دا ایسا سنا دے
تے بندے نوں انسان پورا بنا دے
اُہ نفرت مٹا دے تے الفت سکھا دے
اُہ نیکی نوازے بدی توں بچاوے
کرے پُل صراطوں اُتار مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

رواداری غیراں نوں دِکھلان والا
دعا دے کے اِٹّاں ہے اُہ کھان والا
تے متھے مُبارک نہ وَٹ پان والا
گناہیاں نُوں بلکہ ہے بخشان والا
ہے رحمت دا اُچّا منارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

ایہہ ماڑے غریبی چ پگڑے نہیں رہنے
ایہہ دولت دے سنگچور تگڑے نہیں رہنے
ایہہ مندراں مسیتاں دے رگڑے نہیں رہنے
ایہہ واجے اذاناں دے جھگڑے نہیں رہنے
جدول شرف آیا دوبارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

سوما: نوری کرناں ، فیروز دین شرف

اللہ اَحد ، علیم ، بصیر ، حیّ ہر اِک جگہ تے ہے موجود اللہ

اللہ

 اللہ اَحد ، علیم ، بصیر ، حیّ ہر اِک جگہ تے ہے موجود اللہ
اُہدی ذات بقا ہمیش دائم لاشریک ہے ٹھیک معبود اللہ

ساڈے اُتّے ہے فرض صلوۃ کہݨی پڑھے آپ جَد پیارا درود اللہ
بدِیاں کولوں ہے شرف ناراض ہُندا ، ہُندا نیکِیاں نال خوشنود اللہ

سوما: نوری کرناں ، فیروز دین شرف

میں پنجابی ، پنجاب دا رہݨ والا

 نظم

(بابو فیروز دین شرف)

میں پنجابی ، پنجاب دا رہݨ والا
ہاں پر پینڈو ، پر شہریے ڈھنگ دا ہاں

سمجھاں فارسی ، اردو وی خوب بولاں
تھوڑی بہتی انگریزی وی انگدا ہاں

بولی اپݨی نال پیار رکھاں
موتی کسے پنجابݨ دی نتھ دا ہاں

ملے مان پنجابی نُوں دیش اندر
عاشق مڈھوں میں ایس اُمنگ دا ہاں

وارث شاہ تے بُلّھے دے رنگ اندر
ڈوب ڈوب کے زندگی رنگدا ہاں

رہواں ایتھے تے یو-پی وچ کراں گلّاں
ایسی گل نُوں چھِکے تے ٹنگدا ہاں

میں پنجابی ، پنجابی دا شرف سیوک
سدا خیر پنجابی دا منگدا ہاں

وݨ دا بُوٹا --- شریف کُنجاہی

وݨ دا بُوٹا

(شریف کنجاہی)

 میں وݨ دا سنگھݨا بُوٹا
ٹھنڈیاں میریاں چھانواں
مِٹھیاں میریاں پِیلوں
وے تُوں راہیا جاندیا
بُھکھݨ بھاݨیا ماندیا

آ جا جَھٹ گُھسا لَے
میریاں پیلوں کھا لَے
میری چھانویں بَہ لَے
میں وݨ دا سنگھݨا بوٹا
ٹھنڈیاں میریاں چھانواں

کی ہویا پندھ سارا اَگے
کی ہویا دن سِر توں ڈھلیا
جیون پینڈا ڈونگھا منیا
پر اِنج دُھپے سڑیاں
دُھدّل پھکیاں
کجھ نہیں بݨ دا

اوہوا جَھٹ سُہاݨے
جیہڑے چھانواں ہیٹھ وہاݨے
ایہہ چھانواں وی چار دہاڑے

چار دہاڑے جوبن
مُڑ پَتراں نے جھڑنا
اج آ کے بَہ لَے تھلّے
میں وَݨ دا بوٹا سنگھݨا
ٹھنڈیاں میریاں چھانواں

( سوما: جگراتے ، شریف کُنجاہی )

مڈھلی پنجابی گرامر

 

 مڈھلی پنجابی گرامر ڈاکٹر ارشد محمود ناشاد ہوراں لکھی اے جیہڑی اگست 2021ء وچ پاکستان پنجابی ادبی بورڈ لہور نے چھاپی اے۔

ڈاکٹر ارشد محمود ناشاد ہوراں ایس کتاب نوں پنجابی دے دو اُگھے عالماں سردار محمد خان تے شفقت تنویر مرزا نوں سمرپت dedicate کیتا اے۔

ڈاکٹر سعید بھٹہ ہوری کتاب دے آغاز وچ مڈھلی گل وچ لکھدے نیں:

"پاکستانی پنجاب وچ ہوئے گرامر دے آہراں وچ ڈاکٹر ارشد محمود ناشاد ہوراں دا وادھا ایہہ وے پئی اوہناں جدید لسانیات دے ڈھانچے: صوتیات ، صرف ، نحو تے معنویات نوں مُکھ رکھدیاں اپݨے وچار اُسارے نیں۔"

ڈاکٹر کلیان سنگھ کلیان لکھدے نیں:

 "اجوکے ویلے انھاں نے لہندے پنجاب وچ ویاکرن (مڈھلی پنجابی گرامر)دا مہان کمّ کیتا اے۔ جہڑا آؤݨ والی پنجابی نسل لئی بہت مہتوپورن (اہم) استھان(مقام) رکھدا اے۔ اس دی بہت لوڑ وی سی۔ کیوں جے لہندے پنجاب وچ پنجاب دی دھرتی تے اوبھڑ بولیاں والے طعنا ماردے سن کہ پنجاب کول آپنی ویاکرن (گرامر) ہی نہیں ہے۔ پروفیسر ڈاکٹر ارشد محمود ناشاد دا لہندے پنجاب دے پنجابی وچ اکّ وڈا کمّ اے۔ جس نوں صدیاں تیکر یاد رکھیا جاوے گا۔"

کتاب نوں 6 حصیاں وچ ونڈیا گیا اے جنہاں دے ناں ایہ ہن:

صوتیات Phonetics

صرف Morphology

نحو Syntax

رموزِ اوقاف  Punctuation

علم بیان

علم بدیع

ایس توں علاوہ اخیر وچ "چھندا بندی" تے "املا تے اُسدے اصول" دے ناواں نال دو مضمون شامل نیں۔

ملݨ دا پتہ:
پاکستان پنجابی ادبی بورڈ
2 کلب روڈ ، نرسنگھ داس گارڈن ، شاہراہ قائد اعظم ، لاہور

پنجاب تے پنجابی دے ناں

 پنجاب تے پنجابی دے ناں
(افضل ساحر)

تک حالت دیس پنجاب دی
ساڈی اکھوں وگدے نِیر

باہروں آکے ویریاں
مِرزے دے توڑے تیر

اج وَیریاں نوہندراں مار کے
مائے چِھلے تیرے انگ

رہتل دی رنگلی چُنری
ہُݨ چھڈ دی جاوے رنگ

ایہ ویلا کھوہ کے لے گیا
ساڈی مُڈھ قدیمی رِیت

اَساں سوچاں گہنے رکھیاں
ساڈے جُثے ٹھنڈے سِیت

مائے اس وچ تیرا دوش نئیں
اسیں اپݨے مجرم آپ

اسیں حق نہیں اپݨا منگدے
ساڈے ذہن ہوئے چپ چاپ

کد ویلا ساڈا ہووݨا
نہیں لگدی پئی کوئی سُوہ

اسیں آپ تے ساڈیاں پیڑھیاں
پئے وانگ ڈڈو وچ کھوہ

ایہ جو وی شعر اُلیکیا
کراں دیس پنجاب دے ناں

ماں بیٹھی عدل کچہریاں
ہُݨ مولا کرے نیاں

بُت کہے روحا ! اڑیا کتھے چلیا ایں چھوڑ

 

 رُوح - بُت

بُت کہے روحا ! اڑیا کتھے چلیا ایں چھوڑ
میرے نال سی جانی
تیری پِیت پرانی
ہو کے محرم جانی
مینوں چلیا ایں چھوڑ
بُت کہے روحا ! اڑیا کتھے چلیا ایں چھوڑ

تیری پلک جُدائی
میتھوں کٹی نہ جائی
رو رو دیاں دوہائی
نت اکھیاں نوں پھوڑ
بُت کہے روحا ! اڑیا کتھے چلیا ایں چھوڑ

تیرے وانگ پیارا
میرا کوئی نہ یارا
نہ جا کر کے کنارا
ہتھ آکھاں میں جوڑ
بُت کہے روحا ! اڑیا کتھے چلیا ایں چھوڑ

تیرے جاں بلہاری
نہ جا پا کے خواری
لگی پیت ہماری
نہ پَل وچ توڑ
بُت کہے روحا ! اڑیا کتھے چلیا ایں چھوڑ

چھڈ چلیوں اکلّا
آوی ترس نہ مَلّا
رو رو ہوساں میں جھلا
پا کے چلیوں توں گور
بُت کہے روحا !  اڑیا کتھے چلیا ایں چھوڑ

تیرے کیہ دل آیا
ساتھوں مکھ بھنوایا
وڈا قہر کمایا
چلیوں عاجز نوں روہڑ
بُت کہے روحا ! اڑیا کتھے چلیا ایں چھوڑ

دس کیہ وس میرے
پائے رب نے نکھیڑے
کیتے ترلے بہتیرے
کھچی اللہ نے ڈور
روح کہے بُتا ! اڑیا ساڈا چلدا کیہ زور

کوئی پیش نہ جاوے
ربی حُکم جاں آوے
لکھ سوچاں دوڑاوے
کوئی چلے نہ زور
روح کہے بُتا ! اڑیا ساڈا چلدا کیہ زور

رو رو نہ کر ہاڑے
نہ کجھ وَس ہمارے
کریں صبر پیارے
رو رو نہ کر شور
روح کہے بُتا ! اڑیا ساڈا چلدا کیہ زور

بحوالہ کتاب : نعتِ سروری ، منشی خواہش علی صاحب قریشی

ہݨ من لے گَل فقیراں دِی

 ہݨ من لے گَل فقیراں دِی

ایہہ دُنیا گُتھلی لِیراں دِی

نہ دل دا منکا پھیرناں ایں
دنیا نوں وَل وَل گھیرناں ایں
پائی تسبیح گل ہجیراں دی
ہݨ من لے گَل فقیراں دِی

جس میم دا نکتہ پایا اے
اوہ ول بہشت دے دھایا اے
نہیں کرنی گل شریراں دی
ہݨ من لے گَل فقیراں دِی

جس نور دِلے وچ پایا اے
جس اَکھ وچ یار سمایا اے
اوہ اَکھ اے تھیلی تیراں دی
ہݨ من لے گَل فقیراں دِی

جنہے عِشق نوں کیتا مِٹھا اے
اوہنے عرش معلّےٰ ڈِٹھا اے
نہیں گل اَج کل دَیاں پیراں دِی
ہݨ من لے گَل فقیراں دِی

جتھے عشق نے بھانبھڑ لایا اے
اوتھے نور وی دوݨ سوایا اے
ایہہ لکھت اے لیکھ لکیراں دی
ہݨ من لے گَل فقیراں دِی

شاکر نہ ویکھ گناہواں نوں
تک رحمت والیاں راہواں نوں
ہتھ اوہدے لاج فقیراں دی
ہݨ من لے گَل فقیراں دِی

( حرفِ راز ، سید عبد الحمید شاکر بخاری)

اوکھے شبداں دے معنے:
دھایا: بھجیا، to advance rapidly
ہجیراں: انجیراں
دوݨ سوایا: ڈھائی گݨا

مینوں کملی نوں روک نہ مائے نی

 مینوں کملی نوں روک نہ مائے نی
میرا تن من ہتھ پرائے نی

بھٹھ پاواں زیور گہݨے نوں
لگے اگ شریکاں دے کہݨے نوں
نہیں دل من دا اوتھے رہݨے نوں
جتھے اپنے ہوݨ پرائے نی
مینوں کملی نوں روک نہ مائے نی

میں کوہجی کوہج کُچجی آں
تیرے پیاراں کولوں رجی آں
ہݨ اُس پاسے ول بھجی آں
جتھے نِت رحمت دے سائے نی
مینوں کملی نوں روک نہ مائے نی

ایتھے شاکر الکھ جگاوݨا کی
ایس گئی گواتی نوں پاوݨا کی
جتھوں نس گئے اوتھے آوݨا کی
ایہہ دنیا کوڑ سرائے نی
مینوں کملی نوں روک نہ مائے نی

(حرف راز ، سید عبد الحمید شاکر نقوی البخاری)

کتھے اوہدی صفت ثنا تے کتھے میرے اکھر

 کتھے اوہدی صفت ثنا تے کتھے میرے اکھر
پر جَد اوہدی واز پوے تے بولݨ تھوتھے اکھر

درداں والی تار چھِڑے تے چہکن گُنگے جذبے
یاداں والی لو لگے تےچمکن انھے اکھر

اکھر، لیکاں ، نقش نہ ہوندے جے اوہ نُور نہ ہوندا
اکھراں وچ مطلب نہ ہوندا جیکر ہوندے اکھر

میں ڈٹھیاں نیں اوہدے ناں تے کھِڑ کھِڑ پیندیاں کلیاں
میں ڈِٹھے نیں اوہدی یاد وچ چھم چھم روندے اکھر

کر دیندی اے جیہڑی پَل وچ اتھرواں نوں موتی
طالب اوس نظر دے ہر دم ہین نمانے اکھر

(حفیظ تائب)

رب سچے دیاں اُچیاں شاناں --- حفیظ تائب ہوراں دی لکھی ہوئی حمد

 رب سچے دیاں اُچیاں شاناں
آ نہیں سکدیاں وچ بیاناں

گِن سکّن اوہدے فضلاں نوں
کد اس قابل ہین زباناں

اوہدی وڈیائی کردی اے
ہر شے وچ زمین اسماناں

رزق پچاوے تھاں تھاں اوہنوں
جو جو شے اے وچ جہاناں

وچ فضاواں پکھواں تائیں
کیڑے تائیں وچ چٹاناں

اوہدی قدرت دے گُن گاون
جُثّیاں اندر وسدیاں جاناں

اوسے دے ناویں نیں تائب
من ونجھلی دیاں سبھے تاناں

(حفیظ تائب)