کتھے اوہدی صفت ثنا تے کتھے میرے اکھر

 کتھے اوہدی صفت ثنا تے کتھے میرے اکھر
پر جَد اوہدی واز پوے تے بولݨ تھوتھے اکھر

درداں والی تار چھِڑے تے چہکن گُنگے جذبے
یاداں والی لو لگے تےچمکن انھے اکھر

اکھر، لیکاں ، نقش نہ ہوندے جے اوہ نُور نہ ہوندا
اکھراں وچ مطلب نہ ہوندا جیکر ہوندے اکھر

میں ڈٹھیاں نیں اوہدے ناں تے کھِڑ کھِڑ پیندیاں کلیاں
میں ڈِٹھے نیں اوہدی یاد وچ چھم چھم روندے اکھر

کر دیندی اے جیہڑی پَل وچ اتھرواں نوں موتی
طالب اوس نظر دے ہر دم ہین نمانے اکھر

(حفیظ تائب)

رب سچے دیاں اُچیاں شاناں --- حفیظ تائب ہوراں دی لکھی ہوئی حمد

 رب سچے دیاں اُچیاں شاناں
آ نہیں سکدیاں وچ بیاناں

گِن سکّن اوہدے فضلاں نوں
کد اس قابل ہین زباناں

اوہدی وڈیائی کردی اے
ہر شے وچ زمین اسماناں

رزق پچاوے تھاں تھاں اوہنوں
جو جو شے اے وچ جہاناں

وچ فضاواں پکھواں تائیں
کیڑے تائیں وچ چٹاناں

اوہدی قدرت دے گُن گاون
جُثّیاں اندر وسدیاں جاناں

اوسے دے ناویں نیں تائب
من ونجھلی دیاں سبھے تاناں

(حفیظ تائب)

سید ہاشم شاہ دی کویتا وچ لفظی ورتوں/ ورتارا / ورتن

سید ہاشم شاہ دی کویتا وچ لفظی ورتوں/ ورتارا / ورتن
(ڈاکٹر فقیر محمد فقیر)

پنجابی بول چال وِچ کجھ لفظ ہوندے ہوئے وی نہ ہون ورگے سن۔ اوہدے توں پہلے دور دے وڈے شاعراں وی جیہناں ول دھیان نہیں کیتا۔ ہاشم نے ایہناں لفظاں نوں اپنی ادبی اٹکل نال ورت کے ایہناں لفظاں نوں نویں سِر زندگی تے لمی عمر دے کے پنجابی زبان وچ بڑا واہدا کیتا اے۔ مثال لئی تھلے دے لفظ ملاحظہ کرو:-

ملگ ملے گا
جِن    جس نے، جنہیں
کِت    کتھے
رہگ رہوے گا
جاوگ جاوے گا
کھڑگ کھڑے گا /لے جائیگا
پھرگ پھرے گا
ہوگ ہووے گا
لوگ لوے گا/لے گا
چڑھاوک چڑھاوے گا
ہووگ ہووے گا
تبلگ تد تیکر
جببک جد تیکر
پوس پوے سو
آوگ آوے گی، آوے گا

تے ہور کئی ایسے ڈھنگ دیاں لفظی ترکیباں ہاشم دے کلام وچ ملدیاں نیں ، جینہاں دا ورتار پنجابی زبان وِچ بڑا قیمتی واہدا اے۔ اجیہے لفظاں دے عام ورتن توں انج دِسدا اے کہ ہاشم ایہناں دا جانُو ای نہیں سی ایہناں دا کھوج کڈھ کے اُچیچا ایہناں دے ورتن دی کوشش کردا سی۔

سوما: کُکارے (دوہڑے ، ڈیوڑھے، سسی پنوں ، سوہنی مہینوال از ہاشم شاہ) ، مرتب ڈاکٹر فقیر محمد فقیر ، پنجابی ادبی بورڈ لاہور۔

قصیدہ بردہ شریف دا پنجابی ترجمہ از سید وارث شاہ

 سید وارث شاہ ہوراں نے قصیدہ بُردہ شریف پنجابی وچ منظوم ترجمہ کیتا سی جیہڑا حفیظ تائب ہوراں نے کھوج تے پرکھ پڑچول پچھوں پنجاب یونیورسٹی دے تحقیقی مجلّہ "کھوج" وچ چھپوایا سی تے 1426ھ میلاد شریف دے موقعے تے اوہناں نے "قصیدہ بردہ شریف تے ترجمہ سید وارث شاہ" دے ناں نال ایس دی کتاب چھاپی جیہدے وچ قصیدہ بُردہ شریف دا اصل عربی متن تے وارث شاہ ہوراں دا منظوم ترجمہ شامل اے۔ ایس دے نال اصغر علی نظامی ہوراں دا پنجابی نثری ترجمہ تے فضل احمد عارف ہوراں دا اُردو نثری ترجمہ وی دتا اے۔

(1)
اَمِنْ تَذَکُّرِ جِیْرَانٍ بِذِیْ سَلَمٖ
مَزَجْتَ دَمْعًا جَرٰی مِنْ مُقْلَۃٍ بِدَمٖ

جاں چت آون میرے تائیں ساتھی ذی سلم دے
نین مرے رَت ہنجو  روون  مارے  درد الم دے

(2)
اَمْ ھَبَّتِ الرِّیْحُ مِنْ تِلْقَآءِ کَاظِمَۃٍ
اَوْ اَوْ مَضَ الْبَرْقُ فِی الظَّلْمَآءِ مِنْ اِضَمٖ

یاں اوہ  ٹھنڈی واو  گُھلّے محبوباں دی واوں
یاں ایہ بجلی لشکی آہی رات اندھیاری جاوں

(3)
فَمَا لِعَیْنَکَ اِنْ قُلْتَ اکْفُفَاھَمَتَا
وَمَا لِقَلْبِکَ اِنْ قُلْتَ اسّتَفِقْ یَھِمٖ

اَکھیں نویں* میں منع کراں نہ رووو دہائیں دہائیں
دل نوں صبر قرار دیاں پر دونویں سمجھن ناہیں
* نویں = نوں وی دا اختصار

(4)
اَیَحْسَبُ الصَّبُّ اَنَّ الْحُبَّ مُنْکَتِمٌ
مَّا بَیْنَ مُنسَجِمٍ مِّنْہُ وَ مُضْطَرِمٖ

ایہ جو تسیں گمان کرو جو عاشق عشق چُھپائے
اکھیں گریاں تے دل بریاں ایہ دو شاہد آہے

(5)
لَوْلَا الْھَوٰی لَمْ تُرِقْ دَمْعًا عَلی طَلَلٍ
وَّلَا اَرِقْتَ لِذِکْرِ الْبَانِ و الْعَلَمٖ

جیکر عشق نہ ہوندا تینوں ہنجو مول نہ روندوں
مٹھی نیند اکھیں وچ دھر کے غفلت کر کے سوندوں

(6)
فکیف تُنْکِرُ حُبّا بَعْدَ مَا شَھِدَتْ
بِہ عَلَیْکَ عُدُوْلُ الدَّمْعِ وَالسَّقَمٖ

عشقے تھیں کیوں منکر ہونا تینوں کر دے عاری
نال گواہی سچی شاہد ہنجو تے بیماری

(7)
وَ اَثْبَتَ الْوَجْدُ خَطَّیْ عَبْرَۃٍ وَّضَنًی
مِّثْلَ الْبَھَارِ عَلیٰ خَدَّیْکَ وَ الْعَنَمٖ

دو خط ثابت کیتے نیں اس صورت تے کرمانی
ہنجو لالاں لاغر جثہ تاہیں پریت پچھانی

(8)
نَعَمْ سَرٰی طَیْفُ مَنْ اَھْوٰی فَاَرَّقَنِیْ
وَالْحُبُّ یَعْتَرِضُ اللَّذَّاتِ بِالْاَلَمٖ

جاں دل یاد پوے اوہ دلبر راتیں نیند نہ آوے
آہو عشق خوشحالی دے وچ غم تے درد لیاوے

(9)
یَا لآءِئمِیْ فِی الھَوَی الْعُذْرِیِّ مَعْذِرَۃً
مِّنِّیْ اِلَیْکَ وَلَوْ اَنْصَفْتَ لَمْ تَلُمٖ

عشق محبوباں دے تھیں مینوں نہ کر ایڈ ملامت
جیکر کجھ انصاف تیرے وچ میری کریں عدالت

ہیر وارث شاہ دے قلمی نسخے

وارث شاہ نے ہیر وارث شاہ نوں 1180 ھ / 1766ء وچ لکھیا۔

ہیر وارث شاہ دے قلمی نسخے:

پٹیالے دا نسخہ 1821ء :
ہیر وارث شاہ دا 1821ء دا نسخہ پٹیالے موجود ہے جیہڑا فارسی رسم الخط وچ اے۔ [1]

کرپا رام دا نسخہ 1859ء :
1859ء وچ حافظ آباد دے وسنیک کرپا رام دا نے ہیر وارث شاہ دا قلمی نسخہ لکھیا جیہڑا پنجاب پبلک لائبریری لاہور وچ موجود اے۔

ڈاکٹر محمد افضل شاہد آپنے مضمون "ہیر وارث شاہ: کرپا رام قلمی نُسخے تے اِک جھات" وچ لکھدے نیں:
ایہہ قلمی نسخہ حافظ آباد دے اِک وسنیک کرپا رام نے سکھ حکومت دے دیوان ہردیو سنگھ دی فرمائش تے مدد نال اوسے لئی کِسے ہور وی پرانے قلمی نسخے توں 8 بیساکھ سمبت 1916 بکرمی نوں نقل کر کے مکمل کیتا۔ پنجاب پبلک لائبریری شروع ہوون توں ہی ایہہ نسخہ ایس لائبریری وچ داخل کیتا گیا سی۔[2]

نیشنل میوزیم کراچی دے 18 نسخے:
نیشنل میوزیم کراچی وچ ہیر وارث شاہ دے 18 نسخے موجود نیں۔[3]

شاہد حسین زیدی دے موجب نیشنل میوزیم کراچی دی لائبریری وچ ہیر وارث شاہ دا کتابت شدہ نسخہ پیا اے اوہدے تے 1237 ہجری لکھیا ہویا اے۔ سارے نسخیاں دی پن چھان توں بعد میں ایس سٹے تے پہنچیا جے  1916ء بکرمی / 1859ء، وچ کرپارام دا کتابت ہویا قلمی نسخہ جیہڑا پنجاب پبلک لائبریری وچ موجود اے اوہ پورا تے صحیح نسخہ اے۔ [4]

ہوپ پریس دا نسخہ 1865ء :

1865ء دیاں چھپیاں دو کتاباں میری نظر وچوں گزریاں نیں۔ پہلی کتاب ہوپ پریس وچوں چھپی ہیر وارث شاہ اے۔ ایس دے پہلے صفحے دا عکس پنجابی دے ماہنامہ پنج دریا وارث شاہ نمبر دے صفحہ 413 تے چھاپیا گیا اے۔ ایہہ کتاب پنجابی ادبی اکیڈمی لاہور دی لائبریری وچ موجود اے۔[5]

پنجابی ادبی بورڈ نے ہوپ پریس لاہور دے ایس نسخے نوں ڈاکٹر باقر ہوراں دی سربراہی وچ دوبارہ چھاپیا۔ [6]

پنجابی اینڈ پنجاب ڈاٹ کوم مضمون ہیر وچ لکھیا اے:
جے اسی پنجابی ادبی اکیڈمی دے مطابق ہوپ پریس والے نسخے نوں اصلی مَن لیئے تاں فیر ایہہ متن تحقیق دا محتاج ہے، کیوں جے عام طور تے 631 یا 635 بند ہن  پر ایس نسخہ وچ 749 بند ہن، ( یعنی اس وچ وی الحاقی اشعار موجود ہن)، تے ایہناں دے عنوان فارسی وچ ہن۔[7]

سومے:

[1] شریف صابر انٹرویو

[2]ہیر وارث شاہ: کرپا رام قلمی نُسخے تے اِک جھات، ڈاکٹر محمد افضل شاہد ، مشمولہ مہینہ وار لہراں لاہور  ، نومبر 2016 ، صفحہ 17-23

[3] شریف صابر انٹرویو

[4] ہیر وارث شاہ کا اصل نسخہ کہاں ہے؟ ، شاہد حسین زیدی ، پنجند ڈاٹ کام

[5] فارسی رسم الخط وچ چھپیاں پنجابی دیاں پہلیاں کتاباں ؛ ڈاکٹر شہباز ملک ، مشمولہ لعلاں دی پنڈ ،مرتبہ اقبال صلاح الدین، صفحہ 404
[6] ہیر ، پنجابی اینڈ پنجاب ڈاٹ کوم
[7] ہیر ، پنجابی اینڈ پنجاب ڈاٹ کوم

ایہہ وی پڑھو:

ہیر وارث شاہ دے تحقیقی نسخے
 ہیر وارث شاہ دے اردو ترجمے