کافی --- پروفیسر باغ حسین کمال

 کافی
کُجھ ٹُر گئیاں کُجھ ٹُر ویسن
مینڈی وی کَل واری

پَچھّی مینڈی خالم خالی
بݨی مصیبت بھاری

قول قراراں والی گل چا
من چوں میں وساری

ربّا بھُل ہوئی میرے کولوں
کردی آں ہن زاری

مرشد کامل جنہاں پھڑیا
ڈُبی بیڑی تاری

عرش معلّیٰ باغ کمالا
اوہناں اک اُڈاری
پروفیسر باغ حسین کمال رحمۃ اللہ علیہ

پنجاب دی پہلی ونڈ

پنجاب دی پہلی ونڈ
(عامر ظہیر بھٹی)

میرا پنجاب صرف اک واری ہی نہیں ونڈیا گیا۔ پنجاب-دشمن طاقتاں نے ایہنوں کئی کئی واری ونڈیا ہے۔ اج پنجابیاں نوں پنجاب دی نِری اِکّو ونڈ دا ہی پتا ہے۔ 1947 وچ ہوئی پنجاب دی خونی ونڈ، جیہڑی ہندستان دی نہیں سگوں (بلکہ) پنجاب دی ہی ونڈ سی۔ پنجابیاں نوں ایہ ونڈ شائد اس کرکے چیتے (یاد) ہے پئی اس ونڈ دے سٹے وچ پنجابیاں نوں اپݨی مٹی چھڈّ کے، اپݨے گھر بار چھڈّ کے، اپݨیاں زمیناں تے جائداداں چھڈ کے اک اجنبی پرائے دیس ول نوں دھک دتا گیا سی۔ پنجابیاں نوں ایہ ونڈ اس کرکے وی نہیں بھلݨی پئی اس ونڈ وچ لوکاں اپݨیاں پیاریاں دی موت اتے وچھوڑے نوں اپنیاں اکھاں نال ڈٹھا سی۔ ونڈے گئے پرواراں (خانداناں) دے بزرگاں نے اس ونڈ نوں آپ ہنڈایا ہے اپنی جان، مال اتے پُت گنوا کے۔ پر افسوس دی گل ایہ ہے پئی پنجابیاں نوں پنجاب دیاں کیتیاں گئیاں ہور ونڈاں بارے اُکا کوئی پتا نہیں۔ ہو سکدا ہے پئی پنجابیاں نوں پنجاب دیاں ایہناں ونڈاں بارے جانکاری اس کرکے نا ہووے پئی ایہناں ونڈاں وچ پنجابیاں نوں کڈھیا یا وڈھیا نہیں گیا۔ سگوں (بلکہ) ایہ پنجاب دیاں ونڈاں چپ چپیتے ہی ہو گئیاں۔ پنجاب دیاں ایہناں ونڈاں وچ نا تے کوئی پنجابی پھٹڑ ہویا تے نا ہی کسے پنجابی دا گلا وڈھیا گیا۔ میں اج تہاڈے نال پنجاب دی ہوئی پہلی ونڈ بارے کجھ گلاں سانجھیاں کرنا چاہندا ہاں اتے آس کردا ہاں پئی پورے جگ وچ وسدے پنجابی پنجاب دیاں ہوئیاں ساریاں ونڈاں دے دناں نوں "کالے دن" کرکے مناؤݨ گے تاں جو ساڈے پنجابی بھیناں بھراواں اتے آؤݨ والی پنجابی نسل نوں پتا لگے پئی پنجاب کی سی اتے پنجاب نال کی واپری۔

پنجاب دیاں ہوئیاں ساریاں ونڈاں نے ہی پنجاب، پنجابی اتے پنجابیت نوں نقصان پہنچایا ہے۔ پنجاب دیس دی ایہ پہلی ونڈ 1901 وچ اودوں ہوئی سی جدوں پنجاب دے ایہ علاقے جیہڑے افغانستان دے بارڈر نال لگدے سن پنجاب توں کٹ کے وکھ کر دتے گئے۔ اودوں ایہ نِرے چھ ضلے ہی سن پر ہن ایہ 8 ڈویژن بݨ گئے ہن اَتے ہر ڈویژن وچ کئی کئی ضلے ہن۔ پنجاب دی ایہ پہلی ونڈ انگریز دے ہتھوں ہوئی۔ انگریز نے ایہ ونڈ کیوں کیتی؟ اس لئی پئی انگریز موجب پنجاب ہندوستان دا سبھ توں وڈا صوبا سی اَتے انگریزاں لئی دلی توں لے کے پشور توں اگیرے افغانستان دی سرحد تیکر کھلرے پنجاب دی سامبھ سمبھال اؤکھا کم سی۔ انگریزاں نے پنجاب توں وکھ کرکے نویں بنائے اس صوبے دا ناں North-West Frontier Province رکھیا۔ انگریزاں نے صرف اتھے ہی بس نہیں کیتا سگوں اس نویں بݨے صوبے وچ بولی جاندی پنجابی دا ناں وی بدل دتا۔ہن ایہناں ضلیاں دی بولی "ہندکو" اکھواؤندی ہے۔ اتھوں دی بولی نوں ایہ ناں دے کے پنجاب نال ایہدی جُڑت اُکا ہی مُکا دتی گئی۔اس صوبے دی راجدھانی "پشور" پنجابی بولی دا گڑھ رہیا ہے۔ انج تے اج پشتو اس صوبے دی وڈی بولی بݨ چکی ہے پر مزے دی گل ایہ ہے پئی پشتو بولی بولݨ والا اِک وی بندا 1947 توں پہلاں پشور شہر وچ نہیں سی رہندا۔ انگریز راج سمیں اَتے اس توں پہلاں وی پشور شہر دے دروازے سن، تے شہر بہت وڈی تے اچی فصیل دے اندر بند سی۔

شہر دے دروازے سویرے کھولھے جاندے اتے شاماں پین ویلے شہر دے سارے دروازے بند ہو جاندے۔ ایہناں دروازیاں اگے سپاہی کھلو جاندے جہڑے ساری رات پہرا دیندے۔ شہر وچ کوئی اک وی پشتو بولݨ والا گھر نہیں سی۔ پٹھان اتھے آؤندے دنے مزدوری کردے تے شام نوں ہنیرا پین ویلے شہر چھڈّ کے چلے جاندے۔ ایہناں نوں شہر وچ رہݨ دی اجازت نہیں سی ہوندی۔ مزدوری وچ ایہ لوک پشوریاں دے گھراں وچ پانی بھردے، رسے وٹدے، لکڑیاں دلدے تے منجیاں پیڑھیاں دی اُنائی کردے ہوندے سن۔ شام ویلے سپاہی ایہناں نوں شہر چوں کڈھ کے شہر دے دروازے بند کر دیندے۔ایہ پٹھان خیبر دیاں پہاڑیاں وچ اپݨے پنڈاں نوں چلے جاندے۔ 1947 تیک ایویں ہی چلدا رہیا۔ پر جدوں ونڈ مگروں اس سرحدی صوبے دا پہلا مکھ منتری (وزیر اعلی/chief minister) "خان عبدالقیوم خان" بنیاں تاں اُس نے سوچیا پئی ایہ اسیں ایہناں پٹھاناں نال کی کردے ہاں۔ ایہ وی مسلمان ہن اتے اسیں وی مسلمان ہاں۔ ایہ ساڈے بھرا ہن، اسیں ایہناں لئی دروازے کیوں بند کر دیندے ہاں، دروازے کھولھ دیو، ایہناں نوں شہر پشور وچ آؤݨ دیو، مکان خریدݨ دیو۔ سو اس طرحاں پشتو بولݨ والے اَتے پٹھان اس شہر وچ وڑے۔ ایہناں دا پشور شہر وچ آؤن دا دوجا کارن ایویں بݨیا پئی ونڈ توں پہلاں پشور شہر دا سارا کاروبار ہندوآں اتے سکھاں کول سی۔ ایہناں نے اپݨیاں دکاناں تے گوداماں وچ کم کرن لئی پٹھان منڈے رکھے ہوئے سن۔ جدوں 1947 دی ونڈ ہوئی تاں پشور دے ہندوآں اتے سکھاں نوں اپنے ٹبراں سنے (نال) اچن-چیت (اچانک) بھارت ول نوں بھجݨا پیا۔ پچھے ایہناں پٹھان ملازماں نے دکاناں گوداماں اُتے قبضا جما لیا اَتے سیٹھ بݨ بیٹھے۔ ایہ لوک ہولی ہولی شہر اُتے اِنا چھا گئے پئی اصل پشوری کِدھے گواچ گئے ہن۔ اج پاکستان دے کسے وی پنجابی کولوں پشور بارے پچھو تاں ایہ ایہی کہے گا پئی پشور پٹھاناں دا شہر ہے اتے اتھے پشتو بولی بولی جاندی ہے۔

پر شہر دے اندر محلیاں وچ جا کے اتھوں دی اپݨی بولی "ہندکو" سُݨی جا سکدی ہے، جہنوں تسیں کسے قیمت تے پنجابی نالوں نکھیڑ نہیں سکدے۔ اتھوں دے اصل واسی اپنے آپ نوں پشوری اکھواؤنا پسند کردے ہن جدوں پئی پشتو بولݨ والے ایہناں نوں شہریئے کہندے ہن تے ایہناں نوں چنگا نہیں جاݨدے۔ اتھے پنجاب نال ٹٹن پاروں پنجاب دا رنگ ہن پھکا پے چُکیا ہے۔ کہندے ہن پئی پشور پنجاب دا ہی اِک رنگ سی۔ اتھوں دیاں دکاناں وچ پنجاب وانگ پگاں تے کھسے وکدے ہوندے سن۔ پشوری لوکاں دیاں زاتاں اتے گوتاں وی ایہی ہن جو باقی پنجاب وچ ہن۔ پنجابی ناں وی اتھے ملدے ہن جویں "اللہ دتا"۔ پشور دے اک حلوائی دا ناں وی "اللہ دتا" ہے جیہڑا "دتا حلوائی" دے ناں نال مشہور ہے۔ ایہدیاں مٹھیائیاں دی پورے پشور وچ دھم ہے۔ پشور دا ایہ پنجابی رنگ ہݨ مٹدا جاندا ہے۔ کارن کئی ہن، جویں پشتو بولݨ والیاں دا نوکری دی تلاش وچ پشور شہر وچ آؤنا۔ اس تو وکھّ اتھوں دی بولی دے مرن دا کارن ہے پٹھاناں نال ویاہ اتے رشتیداریاں دا ودھنا۔ پشوریاں نوں ہن گھروں باہر گلیاں تے بازاراں وچ پشتو ہی بولݨی پیندی ہے۔ کجھ پشوری اپنا پشور چھڈّ کے اسلاماباد چلے گئے اتے کجھ امریکا تے جرمنی جا وسے ہن۔ کہندے ہن پشور شہر دے آلے دوالے 84 پنڈ سن اتے اس علاقے نوں "ٹپا خالصا" کہیا جاندا سی۔

اتھوں دے سارے پنڈاں دی بولی "ہندکو" ہی سی۔ ایہناں پنڈاں وچ پٹھاناں دے آ جان پاروں ہن اتھے پشتو دا راج ہو گیا ہے، پر پھیر وی کجھ پنڈ ہن جتھے اجے وی "ہندکو" ہی بولی جاندی ہے، جویں "وڈ-پگا"(مطلب ہے وڈی پگ والا)، اتے "پخا غلام"(مطلب ہے پکا غلام)۔ پشور صدیاں توں پنجاب دا اک وپارک شہر رہیا ہے۔ گندھارا سویلائیزیشن دا ایہ تاریخی شہر بہت پرانا ہے اتے اس دیاں بنیاداں کئی ہزار سال پرانیاں ہن۔ کدے ایہ پھلاں دا شہر سی۔ پر تاریخ وچ اس شہر دی سبھ توں وڈی صفت وپارک ہوݨ دی ہے۔اسے شہر راہیں پورے ہندستان، نیپال، بھوٹان اتے برما دا کاروبار افغانستان، فارس، ترکمانستان، تاجیکستان اتے آذربائیجان نال ہندا سی۔ سارے وپاری پشور وچ ہی اکٹھے ہندے اتے اتھے ہی اپنا مال ویچ وٹا کے پچھانہ پرت جاندے۔ اتھے بہت وڈا بازار لگدا ہوندا سی۔ شہر دی بولی کیوں جے پنجابی سی ، سو لگدا ہے پئی وپار وی پنجابی راہیں ہی ہوندا ہوئے گا۔ جدوں اتھے وپاری اکٹھے ہندے تاں شروع شروع وچ تاں ہر علاقے تے دیس دا وپاری اپنے دیس دی کوئی کہانی دوجے وپاریاں نوں سنا دیندا پئی ساڈے ادھر تاں اِنج ہوندا ہے۔ پر وقت گزرن دے نال نال اس بازار وچ بیٹھن والے پشوری کہانیاں سن سن کے سِکھ گئے، فیر ایہ دیس دیس دیاں کہانیاں سناؤن لگ پئے۔

ایہ لوک فارسی بھاشا وچ "قصا-خوان" (مطلب قصے کہانیاں سناؤن والے) دے ناں نال مشہور ہو گئے۔ایہناں لوکاں پاروں اس بازار دا ناں ہی "قصا-خوانی بازار" پے گیا۔ ایہ کہانیاں بے-شک پنجابی زبان دا بہت وڈا سرمایا سن پر افسوس دی گل ایہ ہے پئی ایہ کہانیاں ساڈے تک نا پہنچ سکیاں۔ ایہناں وچوں کجھ وِرلیاں وِرلیاں کہانیاں لوکاں نے لکھتی روپ وچ لیاندیاں۔ کجھ پشوری لوک کہانیاں پشور دے کجھ ماں-بولی پیاریاں نے اکٹھیاں کر کے چھاپیاں ہن۔ایہ بہت پیاریاں کہانیاں ہن جہناں وچ کہانی دا ہیرو کابل، بلخ یا بخارے جا کے اتھوں دے راجے دے دربار وچ پشوری رنگ دی پنجابی پیا بولدا ہے تے اگوں اس دیس دے سپاہی، منتری تے راجا آپ وی پنجابی وچ ہی جواب دیندے ہن۔ایہ کہانیاں انیاں سوادلیاں ہن پئی اِنج لگدا ہے جویں افغانستان، فارس، تاجیکستان، ترکمانستان اتے آذربائیجان دا پورا علاقا پنجابی پیا بولدا ہووے۔ایہناں کہانیاں وچ عام سفر دے دوران عام لوکاں نال ڈائلاگ وی ہن جیہڑے سارے دے سارے پنجابی بول رہے ہن۔

اس صوبے دا دوجا وڈا شہر جتھوں دی ماں-بولی پنجابی ہے ایہ ہے "کوہاٹ۔" اتھوں دی بولی دا اُچارن (تلفظ) سگواں اویں ہی ہے جویں کہ ایہدے نال لگدے پنجاب دے اخیرلے ضلے "اٹک" دا۔ "کوہاٹ" شہر دا حال وی پشور والا ہے۔اتھے وی پشتو ہولی ہولی ہندکو نوں کھائی جا رہی ہے۔ایہدے نال لگدا ہے ضلا "بنوں" جہدیاں حداں پنجاب دے شہر میانوالی نال لگدیاں ہن۔ سو اس دی پنجابی دا رنگ وی ایہی ہے جو میانوالی دا ہے، مطلب تھلوچڑی پنجابی۔"بنوں" دے لوک وی ہن پشتو ول ودھ رہے ہن کیوں جے ایہناں نوں گھروں باہر پشتو ہی بولݨی پیندی ہے۔ اس صوبے دے دوسرے ضلیاں وچ "ٹانک"، تے "لکی-مروت" ڈیرا اسماعیل خان دے ودھیرے نیڑے ہن سو ایہناں وچ پنجابی دا "ڈیروی" رنگ بہت اُگھڑواں ہے۔ اس سارے علاقے وچ صرف ایہ بولیاں ہی نہیں ہن سگوں پشتو وی نال نال ہی ہے۔ سو ایہ علاقے وی پشتو دی مار توں بچے ہوئے نہیں ہن۔ اس صوبے دا اکو-اک علاقا ہے جیہڑا اس مار تو بچیا ہویا ہے۔ ایہ ہے "ہزارا"، جہنوں پنجابی عام کرکے "ہری پور-ہزارا" کہندے ہن تاں جے ایہنوں "تخت-ہزارے" توں نکھیڑیا جا سکے۔اتھوں دی بولی دا رنگ سگواں ایہی ہے جو پنجاب دے پرانے شہر ٹیکسلا وچ بولی جاندی ہے۔"ہزارے" دے لوک وی اپنی بولی نوں "ہندکو" ہی کہندے ہن۔ اتھے مینوں اپنے اک دوست دی گل یاد آ رہی ہے جہڑی ایہنے مینوں اک واری سنائی سی۔

گل انج ہے پئی میرے اس دوست دا وڈا بھائی ہزارے دے شہر "ایبٹ آباد" وچ ہوندا سی۔ ایہ اپنے وڈے بھائی نوں ملن پہلی واری ایبٹ آباد گیا۔ آپ ایہ پنڈ دادن خان، ضلا جہلم دا رہن والا ہے۔ایہ مینوں دسن لگا پئی جدوں ایہ پہلی واری ایبٹ آباد اُتریا تاں اگے جان لئی اک ہور گڈی وچ ڈرائیور دے نال والی سیٹ تے بیٹھ گیا۔ ایہ دوست مینوں دسن لگا پئی اتھے ہر کوئی پنجابی ہی بول رہا سی۔ اویں ہی بیٹھے بیٹھے میرے دماغ وچ آیا پئی ایہ علاقا تاں پنجاب توں باہر ہے پتا نہیں اتھے کہڑی بولی بولی جاندی ہے؟ اس نے ڈرائیور کولوں پچھیا پئی اتھے کہڑی بولی بولدے ہن؟ ڈرائیور نے جواب دتا: "ہندکو"۔ ایہ سوچن لگا ایہ پتا نہیں کہڑی بولی ہے۔ اس نے فیر ڈرائیور کولوں پچھیا: "تسیں کہڑی بولی پئے بولدے ہو؟" ڈرائیور نے فیر جواب دتا: "ہندکو۔" ایہ فیر حیران ہو گیا تے سوچن لگا پئی ایہ ڈرائیور چنگا بھلا پنجابی پیا بولدا اے تے کہندا اے اکھے ہندکو بول رہیا ہاں۔ فیر میرے دوست نے اک تیسرا سوال کیتا: "اچھا ایہ دسو میں کہڑی بولی بول رہیا ہاں؟"

ڈرائیور نے جواب دتا: "جی تسیں ہندکو پئے بولدے ہو۔" ایہ جواب سن کے میرے دوست دا ہاسا نکل گیا۔ ڈرائیور نوں آکھن لگا : "یار عجیب گل اے میں تے پنجابی بولنا پیا واں، تے توں ایہنوں ہندکو سمجھی جا رہیا ایں۔ تے توں میرے نال ہندکو پیا بولدا ایں تے میں ایہنوں پنجابی سمجھ رہیا واں۔" دسو بھلا کی فرق ہے ہندکو تے پنجابی وچ۔ سچ ہے پئی ایہ مخول ہے ساڈا اپنی ماں-بولی دے نال۔ اکو جہے لفظ اکو جہا اُچارن (تلفظ)، اکو ہی لفظاولی تے ناں وکھرے وکھرے۔اس مخول نے ساڈا لک توڑ دتا ہے۔ اس مخول نے سانوں دور دور کر دتا ہے۔ پتا نہیں ایہ مخول اساں آپ کیتا ہے اپنے آپ نال یا ساڈے نال کسے ہور نے کیتا ہے؟ اس سوال دا جواب سارے پنجابیاں نوں لبھݨ دی ضرورت ہے۔ پچھے جہے سرکار نے اس صوبے دا ناں بدل کے "صوبا خیبر پختون-خوا" رکھ دتا ہے تاں جو پٹھاناں نوں پچھان مل سکے۔ پر جہناں دی پچھان گواچدی جا رہی ہے ایہناں نوں اپنی کوئی سُرت نہیں ہے۔ 1901 وچ بنے اس صوبے وچ پٹھاناں توں وکھریویں لئی ہزارے دے علاقے وچوں وکھرے صوبے دی منگ دی آواز اٹھی ہے۔ایہ منگ صوبے دا ناں بدلن مگروں اٹھی ہے پر ایہ وکھرے صوبے دی منگ اصل وچ بہت ساریاں ہور ونڈاں نوں ونگار رہی ہے۔ایہ ونڈاں پنجاب، پنجابی اتے پنجابیت نوں ہور کمزور کردیاں جاندیاں ہن۔ اس صوبے وچ ہندکو وچ جو ساہت(ادب،لٹریچر) رچیا گیا ہے ایہدی اک جھلک تہانوں دکھاؤنا چاہندا ہاں۔

ویکھو ایہناں کتاباں دے سرناویں جو اس صوبے دے واسی لکھاریاں نے لکھیاں اَتے جو پنجابی بولی دا سرمایا ہن:
پُھل تے کنڈے، سجرے پھل، پینگھ، سرگھی دیا تاریا، مٹھے ڈنگ، ہسدے وسدے لوک، نکی جہی گل، لیکھ، لفظاں دی جنج، سوچاں دے جگراتے، پیار بھلیکھے، دل دے ہتھوں، سچے رنگ، خاباں دا ونجارا، گانی، دو اتھرو، کل تے اج، راکاپوشی دی چھاں، مینا تے جام، دل دے دکھ ہزار، نویاں راہواں، اٹھواں سُر، پھلاں دا ہار، سچ دا زہر، سچ دے ڈیوے، صبر دا پھل۔ ایہناں کتاباں دے ناواں نوں ویکھو ذرا کی تسیں کہہ سکدے ہو ایہ ساڈی ماں-بولی دیاں کتاباں نہیں ہن۔ایہ سارا ساہت (ادب، لٹریچر) اس صوبے وچ ہی رچیا گیا ہے جہدا ناں اج "خیبر پختون-خوا" رکھّ دتا گیا ہے پر اتھوں دی پنجابی پچھاݨ نوں بہت خطرا ہے۔ ساڈا پنجاب ونڈ دتا گیا، اتھوں دی پنجابی دا ناں وی بدل دتا گیا۔ ایہ پنجاب دی پہلی ونڈ پنجاب دا وی نقصان لیائی اتے پنجابی بولی دا وی۔ اج انی وڈی آبادی اس صوبے دی اپنے آپ نوں پنجابی نہیں کہندی۔جہڑیاں کتاباں اتھے چھپیاں ہن ساڈی ماں-بولی دیاں ایہناں اُتے "ہندکو" کتاباں لکھیا ہویا ہے۔ اتھوں دے لکھاری دی لکھت نا چڑھدے پنجاب وچ پہنچدی ہے اتے نا ہی لاہور تک۔ سو اس ونڈ نے نا صرف پنجاب دیاں حداں گھٹائیاں ہن سگوں پنجابی بولݨ والی ایہ ساری آبادی ہُن پنجابی نہیں رہی۔ ایہدا مطلب ایہ ہویا پئی ایہ صوبا بناؤݨ دے نال پنجابیاں دی گنتی گھٹا دتی گئی۔

آمین --- معین نظامی

 آمین
مولا، واسطے اپݨے سوہݨے نبی تے اوہناں دی نُور نَہاتی آل دے، سانوں دوہیں جہانِیں خیر ای خیر دیویں. اِس جہان وی رَج چَنگیائیاں دیویں تے اگلے جہان وی. اَساں کَملیاں رَملیاں نوں کِتھائِیں وِی کَھڑاپن نہ دیوِیں. سائیاں دی نظر وچ ای رکِھیں. کِدائیں اوہلے نہ ہو ونجانہہ. جے کَھڑاپ گیوسے تے وَت کیہڑا اَوکھ کریسی تے سانوں پیا لَبھسی؟

اللہ سائیاں اپنے چوکھے فضل تے کرم نال اساں نماݨیاں نکمیاں دے اندرلے باہرلے کوڑھ لُکاوِیں، نِکّے وَڈے کوجھ کَجِیں تے دَسّن پُچھن توں وَڈیاں عیباں تے پردے پاوِیں، تیتھوں کجھ وی لُکیا ہویا نئیں، توں رگ رگ وچ وَسدا رَسدا ہیں تے تیرے توں وَڈّا جانی جان کیہڑا اے؟ پالن ہاریا، لوڑ دی تھوڑ نہ دیوِیں، اپنے باہجھوں کِسے دے در دا مُتھاج نہ کرِیں.
پاک پروردگارا، ساڈے سَکھݨے ہَتھ سُکّے نہ موڑِیں، تیرے در تے کدوکے خالی جھولی اَڈّی کھلوتے ہاں، ایہہ ہَنجے ای نہ موڑ چَھڈِیں، تیرے آکھݨ تے تیرے توں تیری جنت پئے مَنگدے ہاں تے تیرے آکھݨ تے تیرے دوزخ دی بھاہ توں ڈر کے پکی پِیڈی خلاصی پئے لوڑیندے ہاں، سانوں جنت دے تے دوزخوں بچا. سانوں اپݨی رضا دی چھاں وِچ رکھ تے اپݨی یاد دی کدھولی توں کدیں وی باہر نہ نکلݨ دیوِیں.
 
رات دیہاڑ بناوݨ آلیا وَن پَوَنّیاں رُتّاں دے مالک ربّا، اپنے پیارے حبیب تے اوہناں دی پاک آل تے سُچے کَھرے بیلیاں تے ساڈے رُوں رُوں دا لَکھ تے کروڑ درود تے سلام اَپڑا جَدَݨ تک ساڈے ساہ وِچ ساہ اے تے اس توں مگروں وی، توں قادر کریم ایں، تیرے اَگّے ایہہ کیہڑی وَڈّی، اوپری تے اَوکھی  گَل اے.

 
معین نظامی
٦- مارچ ٢٠٢٥ء

ہجر ماننا ، وصل دی آس رکھنی ، ودھ ایس توں پیار دے وچ کیہ اے

 ہجر ماننا ، وصل دی آس رکھنی ، ودھ ایس توں پیار دے وِچ کیہ اے
من بھاونی اِک ادا باجھوں ، ہور پتا نہیں یار دے وِچ کیہ اے

خالی سَودیوں نِرا ای بار دانہ ، ایس بھرے بزار دے وِچ کیہ اے
ذرا اپنے آپ نوں کڈھ کے کہو ، تیرے ایس سنسار دے وِچ کیہ اے

جنہوں نال عقیدتاں چُمنے آں ، پتھر نصب دیوار دے وِچ کیہ اے
نھیر کوٹھڑی اندروں نِری سُنجی ، شَے تُدھ دے گھار دے وِچ کیہ اے

اوہدی بانہہ دا ہووسی زور سارا ، ہونی کاٹ تلوار دے وِچ کیہ اے
میں تے کِیڑی وی مار کے نہیں ویکھی ، مزا خورے شکار دے وِچ کیہ اے

بھلا کیہڑا مُک جانا اے سفر اَگّوں ، اساں رہنا مزار دے وِچ کیہ اے
نال گَوہ دے ذرا کُو ویکھیا جے ، رَلیا دُھوڑ غبار دے وِچ کیہ اے

کوئی روندا پیا سُر دے نال خورے ، تُونبے جہے دی تار دے وچ کیہ اے
ایہہ تے میرا ای اندر پیا لُوسدا اے ، سوز اوہدی گفتار دے وِچ کیہ اے

موہ لیندی بخاریا ! دِل جیہڑی ، فن نہیں کوئی ہور ای شے ہُندی
ڈُبّا حیرت دے وِچ پیا سوچنا واں ، ہندا خورے فنکار دے وِچ کیہ اے

 

(سوما: دیوان تنویر بخاری ، تنویر بخاری، پنا 187)

اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

 مُحمّد

 
اُہ بی آمنہ دا دُلارا مُحمّد
اُہ عرشاں دا اُچّا ستارا مُحمّد
ہے قدرت دے رُخ دا نظارا مُحمّد
دوعالم دے کولوں نیارا مُحمّد
اُہ محشر دے دن دا سہارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

غریباں دا مولا یتیماں دا والی
مُزّمل دی کملی ہے موڈھے تے کالی
بھلے دا حمیتی گناہیاں دا پالی
اُہدی شان اُچّی اُہدا رتبہ عالی
شفاعت دا نوری پوہارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

اُہ پاپاں تے ظُلماں دے نقشے مٹا دے
اُہ شِرکاں نوں ڈوبے تے پتھر ترا دے
اُہ رُکھاں تے روڑاں نوں کلمہ پڑھا دے
تے چن ٹوٹے ہو ہو کے پیراں وچ آوے
جے اُنگلی دا کر دے اشارہ مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

جو وحدت دا ساگر پیا موجاں مارے
مہانے بھی لا لا کے ٹُبیاں نے ہارے
تُلا بھی نہ ملدا نہ لبھدے کنارے
جے کلمے دی کشتی بنا دیں پیارے
دکھا دے گا تینوں کنارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

ترانہ اُہ وحدت دا ایسا سنا دے
تے بندے نوں انسان پورا بنا دے
اُہ نفرت مٹا دے تے الفت سکھا دے
اُہ نیکی نوازے بدی توں بچاوے
کرے پُل صراطوں اُتار مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

رواداری غیراں نوں دِکھلان والا
دعا دے کے اِٹّاں ہے اُہ کھان والا
تے متھے مُبارک نہ وَٹ پان والا
گناہیاں نُوں بلکہ ہے بخشان والا
ہے رحمت دا اُچّا منارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

ایہہ ماڑے غریبی چ پگڑے نہیں رہنے
ایہہ دولت دے سنگچور تگڑے نہیں رہنے
ایہہ مندراں مسیتاں دے رگڑے نہیں رہنے
ایہہ واجے اذاناں دے جھگڑے نہیں رہنے
جدول شرف آیا دوبارا مُحمّد
اُہ مکی تے مدنی پیارا مُحمّد

سوما: نوری کرناں ، فیروز دین شرف